คนทั้งหลายชอบพูดว่า สมาธิเบื้องต้น สมาธิเบื้องกลาง สมาธิเบื้องปลาย  ในเมื่อมันเป็นจริงตามธรรมชาติของสมาธิ มันไม่มีต้น มีกลาง มีปลาย  มันก็ไปของมันอย่างนั้น

          บางทีจิตไม่เคยสงบ แต่มันมีสติรู้อยู่ที่จิต  แล้วมีความเอิบอิ่มอยู่ที่จิตตลอดเวลา  แต่จิตสงบนิ่งลงไป สว่าง รู้ ตื่น เบิกบาน มันไม่มี

           ทีนี้ สมาธิที่จิตสงบแล้ว รู้ ตื่น เบิกบาน มีปีติ มีความสุข  อันนั้นมันเดินไปในทางฌานสมาบัติ

           บางท่านก็บอกว่าจิตไม่เคยสงบสักที  พอกำหนดลงไปแล้ว     มันก็มีแต่ความคิดผุดขึ้นๆๆ  อยากจะให้มันสงบ นิ่ง สว่าง  มันไม่เคยสว่างสักที แบบนี้ก็มี

           บางคนก็นั่งสมาธิไม่เป็น แต่ว่ากำหนดสติรู้จิตอยู่ตลอดเวลา บางทีมันก็ได้ความรู้แปลกๆ เกิดขึ้นมาอย่างที่เราคาดไม่ถึง ในทำนองนี้

           มันก็เป็นเรื่องของสมาธิทั้งนั้น

           ส่วนใหญ่สมาธิที่มันลงไปลึกๆ สว่างไสว มันแก้ปัญหาจิตไม่ค่อยตก  แต่ที่มันอยู่ตื้นๆ ผิวเผินกับเรื่องชีวิตประจำวัน   แต่สติเตรียมพร้อมอยู่ตลอดเวลา นี่! จุดนี้ต่างหากที่มันจะแก้ปัญหาจิตได้

           มีผู้มาเล่าว่า ได้ฌานขั้นนั้น ฌานขั้นนี้ ญาณขั้นนั้น  ญาณขั้นนี้  ก็เลยบอกเขาว่า ไม่ทราบเหมือนกันว่ามันเป็นญาณขั้นไหน  เมื่อจิตสงบแล้วขอให้มีสติรู้พร้อมอยู่ทุกขณะจิตเป็นการใช้ได้   เมื่อมันเป็นไปกันจริงๆ จิตมันก็ไม่ได้บอกว่าฉันอยู่ในฌานขั้นไหน  สมาธิขั้นไหน  ที่ว่าสมาธิขั้นนั้น ญาณขั้นนี้ มาพูดเอาต่อเมื่อออกจากสมาธิมาแล้ว  ในขณะที่จิตมันเป็นไปจริงๆ มันไม่มีขั้นมีตอนอะไรหรอก