เราเรียนธรรมะ สังขารมี ๒

           อุปาทินกสังขาร  สังขารมีใจครอง

           อนุปาทินกสังขาร  สังขารไม่มีใจครอง

           สังขารมีใจครอง ได้แก่ มนุษย์ สัตว์เดรัจฉาน เทวดา อินทร์ พรหม ยม ยักษ์ ทั้งหลาย  อันนี้เรียกว่า สังขารมีใจครอง

           สังขารไม่มีใจครอง ดินฟ้าอากาศ ต้นไม้ ภูเขา รถ เรือน เป็นต้น

           ทั้ง ๒ อย่างนี้ หลักธรรมะว่า ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา
 
 

          ทีนี้ มาพิจารณาดูให้ลึกซึ้งแล้ว คล้ายๆ กับว่า ธรรมะนี่สอน ให้เราไปเที่ยวกล่าวตู่สิ่งอื่นว่า ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา  ทีนี้ใน เมื่อจิตของเราศึกษาเรื่องสังขารให้ละเอียดลงไปจริงๆ สิ่งทั้งหลายเหล่านั้นเขาก็เป็นไปตามกฎธรรมชาติของเขาเท่านั้น  แต่ตัวที่ว่า     สังขารา อนิจจา สังขารไม่เที่ยง มันก็คือจิตของเราที่หวั่นไหวต่อเหตุการณ์นั้นๆ   ในเมื่อเราเข้าใจธรรมะละเอียดแล้ว เราจะไม่ไปโทษสิ่งเหล่านั้น

           สังขารไม่เที่ยง ก็คือจิตของเราไม่เที่ยง มันยังหวั่นไหวต่ออารมณ์  ถ้าหากว่าจิตของเราเป็นอิสระ ไม่ตกอยู่ในอำนาจของสิ่งใด ความยินดีไม่มี ความยินร้ายไม่มี ความสุขและความทุกข์เพราะเหตุนั้นไม่มี มันก็เป็นสังขารที่เที่ยง คือจิตใจของเรามันเที่ยง

          แต่ความไม่เที่ยงของเบญจขันธ์ยังมีอยู่  แก่ เจ็บ ตาย มัน ก็ยังมี  พระอรหันต์  เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ก็ยังมีในพระอรหันต์   แต่พระอรหันต์ จิตของท่านอาจจะปรุงแต่ง แต่เวทนาที่เกิด จากอารมณ์ของท่านไม่มี  แต่ถ้าหากว่าท่านเข้าสมาธิ เวทนา สุข ทุกข์ของท่านก็ยังมี  เมื่อจิตเกิด ปีติ สุข ก็คือ เวทนา  แต่สิ่งที่จะปรากฏสำหรับผู้ที่สำเร็จอรหันต์แล้วนี่ คือ ทุกข์กายความเจ็บความไข้  แต่ถึงอย่างไร ท่านก็ไม่หวั่นไหวในเหตุการณ์นั้นๆ

          สัญญา อนิจจา  ความทรงจำไม่เที่ยง พระอรหันต์ก็มี เพราะว่าความทรงจำนี่มันเกี่ยวเนื่องกับประสาททางสมอง  ความหลง ความลืม อะไรต่างๆ ยังมีอยู่อย่างปกติสามัญชน เช่น ความจำอะไร ต่างๆ มันลืมเลือนไป  แต่คุณธรรมที่สำเร็จเป็นพระอรหันต์ไม่รู้จักเปลี่ยนแปลง  ภูมิจิตภูมิใจที่ดำเนินไปตามครรลองของสมาธิ ของญาณ ของฌาน นี่ก็เสื่อมเป็น เพราะอันนี้มันก็เป็นเรื่องโลกๆ เรื่องโลกีย์วิสัย แต่ความหมดกิเลสของท่านไม่มีเสื่อม

          ศีล สมาธิ ปัญญา ที่เรารีบเร่งบำเพ็ญเพียรกันหามรุ่งหามค่ำ เราบำเพ็ญเพื่อสร้างพลังจิตให้ไปบรรลุความเป็นพระอรหันต์ ในเมื่อบรรลุความเป็นพระอรหันต์ พระอรหันต์ไม่ใช่ศีล สมาธิ ปัญญา  ศีล สมาธิ ปัญญา เปรียบเหมือนพาหนะสำหรับขับขี่เพื่อนำไปสู่จุดหมายปลายทาง  เมื่อไปถึงจุดหมายปลายทางแล้ว พาหนะก็ไม่มีความหมาย

          ความสำเร็จพระอรหันต์ มันอยู่เหนือ ศีล สมาธิ ปัญญา อยู่เหนือเหตุเหนือผล  แต่ต้องอาศัย ศีล สมาธิ ปัญญา เป็นเครื่องดำเนิน จึงจะไปสู่ความเป็นพระอรหันต์ได้